Dia 13 di october ultimo a tuma luga un reunion den parlamento na unda a papia ampliamente tocante ‘Integridad’. Ministro-presidente (MP) a menshona entre otro e ‘National Integrity Scan. Como cu tin basta pregunta ainda al respecto, un splicashon mas detaya ta na su luga.

Pakico NIS y kico e ta encera?

‘Transparency International’ a desaroya e instrumento di NIS y a pon’e den practica na 2010 na Europa pa combati e corupshon cu ciudadano na hopi pais tawata experencia. E ta un analisis extenso pa midi e efectividad di sector cu (lo) mester combati criminalidad. Ta considera e funcshon formal di cada ‘pilar’y e manera con e ta eherce su funcshon den practica. Ta trata di e siguiente ‘pilarnan’:

Cual ta e gastonan di un NIS?

E gastonan di e NIS cu a tuma luga na Hulanda entre 2010-2012 riba iniciativa di Transparency International di Hulanda a costa €200.000,-. Gobierno a aporta cu un subsidio. Na Corsow e gastonan durante 2012-13 a monta na €92.000,-. E proyecto di NIS na Aruba ta costa, incluso gasto di biahe y estadia, €100.000,- o sea Afl. 200.000,-. Esaki ta cubri e tempo y energia cu henter un ekipo di investigador cientifico ta hinca den e analisis durante mas o menos un aña. Esey te encera entre otro: estudio amplio di documentashon, entrevista cu hende den diferente funcshon for di e 13 ‘pilarnan’, analisis intensivo di e resultadonan den un bista general pa cada pilar y finalmente, ofrece recomendashon den caso di fayo.

Ken ta paga e gastonan di NIS-Aruba?

Den mayoria di pais, gobierno ta carga e gastonan di tal analisis. Considerando e estado penibel di finansas publico na Aruba, SDBA a scohe na 2019 pa reparti e gastonan pareu entre ‘gobierno’ y ‘comunidad’. E instancianan cu SDBA a acerca den comunidad (Aruba Bank, Caribbean Mercantile Bank, Banco Central y VNO) a percura cohuntamente pa cubri Afl. 100.000,-. Gobierno a acerca Hulanda cu e petishon pa haci uzo di locual el a resta den Fondo Desaroyo Aruba (FDA). Hulanda a duna su permiso como cu esaki ta den cuadro di ‘promoshon di bon gobernashon’ manera a palabra den e metanan di FDA. Esaki ta encera cu e analisis valioso aki en realidad no ta costa gobierno di Aruba ni un solo cen preto!

Pakico a scohe pa un instituto hulandes?

Mas bien no a scohe pa un instituto Hulandes, sino pa un persona specifico: Sra. Willeke Slingerland. E tawata e coordinadora di e analisis di NIS na Hulanda. Pesey el a haya un etrenamento extenso di Transparency International. Como tal e tin un expertico y experencia amplio. E ta specialisa den ley International y Europeo, etica y integridad y ta consider’e tanto na Hulanda como Europa como experto riba tereno di integridad y corupshon. Como tal e ta participa na elaborashon di e maneho anti-corupshon di Europa. Na 2018 el a defende su tesis ‘Corupshon di red’ cu exito. Actualmente e ta na mando di e lectorado ‘Democracia resistente’ na e instituto Saxion, cu ta consisti di un ekipo investigativo cu actualmente ta studiando entre otro e NIS di Aruba. Den esey, studiante di Universidad di Aruba tambe ta participa. Riba dje tin consulta structural cu sr. Glenn Thodé, rector di UA y sra. Nelly Schotborgh, cu na Corsow a coordina e analisis di NIS. Sra. Schotborgh tambe a specialisa den e temanan di integridad y corupshon. Na december 2019 el a defende su tesis: ‘’E raisnan di fraude publico y corupshon den e parti Caribense di Reino’. Como tal, e miho ekipo cu tin disponible den Reino riba e tereno aki ta elabora riba e analisis di NIS di Aruba. Un bentaha adishonal di esaki ta cu e ekipo aki por ehecuta e analisis completamente obhetivo como ‘observador ajeno’ locual ta un exigencia importante den e comunidad chikito di Aruba.

Ki tempo lo finalisa e rapport di NIS y pakico e ta sirbi?

Originalmente e intenshon tawata pa termina y presenta e rapport na december 2020. E  crisis di Covid a ocashona un retraso di por lo menos tres luna. Pero terminashon di e analisis ta depende por completo di colaborashon total di gobierno. PM a declara cu lo uza e recomendashonnan di e rapport pa mehora e ‘sistema di integridad’ di Aruba. Lo determina regularmente si di berdad tin adelanto concreto. P’esey no tin mester un analisis extenso manera ta e caso awor, cu ta mas bien pa determina e situashon di salida.

Kico ta e papel di SDBA den tur esaki?

SDBA a tuma e iniciativa pa e analisis aki, a scohe e coordinadora p’esaki y a responsabilisa su mes pa busca e fondonan necesario. Na e momento aki, su unico aporte ta na e ‘grupo di guia’ cu representante di gobierno, Banco Central y Banco di Invershon Aruba (AIB). E grupo di guia aki ta evalua e desaroyonan, ta duna permiso pa haci pago a base di esaki, pero di ningun manera ta mete den elaborashon di e rapport final, cu al fin y al cabo ta (bira) propiedad di comunidad di Aruba.