Financiële en sociaal-economische realiteit
Sinds 2014 doet de regering -onder sterke Nederlandse druk- de grootste moeite om de enorme begrotingstekorten terug te dringen. Daarbij werd de grootste kostenpost, het ambtenarenapparaat, steeds ontzien. Tezamen met de verplichte rentebetalingen slorpten deze omstreeks Afl. 1 miljard op van het totale overheidsbudget. Voor de resterende overheidsverplichtingen bleef weinig over: Afl. 350-400 miljoen. Het bijna volledig wegvallen van de enige inkomstenbron van Aruba was dan ook fataal. Aruba kon zich daarna slechts staande houden dank zij uitgebreide humanitaire en begrotingssteun van Nederland en (dure) lokale leningen. Daarmee konden onder meer ontslagen werknemers van eten worden voorzien en verdergaande massaontslagen worden voorkomen. De begrotingssteun en andere leningen vergroten de Arubaanse staatsschuld echter aanmerkelijk. Inclusief de PPP-verplichtingen vormen de schulden binnenkort 150% van het BBP. Daarmee wordt Aruba als investeringsland minder aantrekkelijk.
Bittere pil
Wegens het vooruitzicht dat het luchtvaartverkeer in Aruba zich slechts geleidelijk zal herstellen (52% in 2021, 78% in 2023 en 90% in 2025) zullen ook de overheidsinkomsten, die grotendeels afhankelijk zijn van de toeristenmarkt, sterk achter blijven. Daardoor komt de komende jaren ruim onvoldoende geld binnen voor bijvoorbeeld rente- en salarisbetalingen. Chronische begrotingstekorten en verdere schuldtoename zijn daardoor onvermijdelijk. Tenzij… er ingrijpende hervormingen plaatsvinden. Het is daarom te voorzien dat Nederland bij haar begrotingssteun als eis zal stellen dat overtollige ambtenaren eindelijk van de loonlijst verdwijnen. Daar hebben Arubaanse instanties, Nederland en het IMF, Arubaanse regeringen decennialang dringend op gewezen. Dat betekent dat de overheid noodgedwongen de noodzakelijke afslanking van het overheidsapparaat concreet moet doorvoeren. Voor de politieke partijen die de onverantwoordelijke uitbreiding van het ambtenarenapparaat op hun geweten hebben en de betrokken ambtenaren is dit -in het verkiezingsjaar- natuurlijk een bittere pil. Het streven van overheidsvakbonden voor (nadere informatie over de) indexering en het ‘terughalen’ van de 12,6% korting is in dit licht dan ook volslagen absurd!
Vergrijzing
Dit is echter niet de enige uitdaging waar Aruba voor staat. De gevolgen van vergrijzing, waar reeds jarenlang door verschillende instanties voor is gewaarschuwd, maar door opeenvolgende regeringen compleet genegeerd, zal de komende jaren exponentieel toenemen. Terwijl in 2010 één werknemer de premie moest ophoesten voor drie pensionado’s, is die verhouding in 2030 één op zes. Dat is niet op te brengen. En aangezien geen enkel kabinet hier enige voorziening voor heeft getroffen, adviseerde de CAft onlangs om 20 tot 30.000 immigranten op te nemen om in extra premiebetalingen te voorzien. Daarbij gaat de CAft voorbij aan de enorme infrastructurele en sociale uitdagingen die een dergelijk beleid tot gevolg heeft, terwijl hoogstens sprake is van uitstel van executie. De verhoging van de pensioenleeftijd zoals door Nederland voorgesteld, werkt effectiever als uitstel van het probleem. Daarbij is het maar zeer de vraag of die verhoging met 2 jaar genoeg is. De extra ‘aanslag’ van ouderen op de gezondheidszorg, zal eveneens leiden tot (veel) hogere uitgaven waarvoor nu evenmin enige voorziening is.
Noodzakelijke hervormingen
Voor de zoveelste keer in decennia pleit de Raad van Advies (RvA) niet alleen voor een sterke afslanking van het ambtenarenapparaat dat veel efficiënter en effectiever moet opereren en waarvan de rechtspositie moet worden herzien. Ook de beruchte ‘red-tape’ moet worden omgevormd in een ‘red carpet’ voor investeerders, het overheidsapparaat dringend ‘geherinventariseerd’ met een herevaluatie van het bestaansrecht van bepaalde departementen, diensten en functies. De economie moet sterk diversifiëren en duurzamer (circulair) worden, douaneprocedures en het onderwijs sterk verbeterd. De RvA pleit voor nog meer hervormingen, zoals voor het systeem van nummerplaten, de zegelbelasting, de omzetting van directe naar indirecte belastingen, verbetering van het milieu, enz. Maar aangezien het huidige politieke systeem er de oorzaak van is dat al dit soort aanbevelingen nooit werden nagevolgd, ligt het niet in de verwachting dat dat nu allemaal wèl zal gebeuren. De sterke indruk bestaat namelijk dat (onder meer volgens CBA-enquête en ex-minister Infra) corruptie en vriendjespolitiek in Aruba nog steeds hoogtij vieren. Daarom is de belangrijkste hervorming die moet plaatvinden die van het politieke systeem zelf. Dàt, in combinatie met Nederlands(e) toezicht/druk (met de hand op de knip!), is de enige hoop op daadwerkelijke verbetering.