Durante apenas 35 aña di autonomia Arubano, gobierno consecutivo (= partido politico) no solamente a neglisha practicamente tur advertencia riba nan maneho y recomendashon pa mehorashon. Tambe nan a pone tur investigashon tocante nan propio funcshonamento un banda y nunca a cumpli cu nan promesa pa mehorashon. Asina nan a perde tur credibilidad. Un bista chikito.

1986-2001

Na 1995 departamento di Siguridad di Aruba a produci e rapport (Koerten): ‘Siguridad y integridad di Aruba: Contexto y perspectiva’. E rapport a pone na cla di ki manera gobernante (di tur dos partido!) tawata colabora cu comerciante di droga. Pesey tambe a desconfia Aruba internacionalmente. Al fin y al cabo esey a hiba na e prome ‘decreto real’ (KB) contra un ministro (di Husticia!). E dudanan tocante e calidad di gobernashon tawata asina grandi cu asta a dedica un simposio n’esaki (1995): ‘Bon gobernashon na pais chikito’. Na e ocashon ey a duna caracteristica di gobernashon na e islanan. Esey a conduci na formashon di comishon local pa traha plan di mehorashon. Na Aruba esaki a resulta den rapport Calidad (1997). A pesar di acuerdo firma solemnamente cu partner social importante pa ehecuta e 20 recomendashonnan principal, ademas di e cantidad grandi di subrecomendashon, no a realisa practicamente nada. Finalmente e votashon masal contra e gobierno di AVP di e tempo ey tawata pa gran parti a base di e sospecho di corupshon extenso. E rapport investigativo ‘Un cuestion di mentalidad’ di e Comishon di Berdad, a hiba na investigashon penal, sigui pa sentencia di 8 hende, di cual un ministro.

2001-2015

Na 2001 (pues 15 aña despues di Status Aparte), a publica e buki ‘Bon gobernashon & e realidad politico’. Esey a mustra e abismo grandi cu tin entre bon gobernashon (manera describi den rapport Calidad) y e realidad di actitud di gobierno (manera describi den cantidad di rapport di Controlaria General). Dies aña despues a ‘celebra’ Status Aparte cu publicashon di e buki ’25 aña Status Aparte. Un paraiso (pa) politico’. Eyden a describi con politico ta enfoca riba nan propio interes y con politica (s)a faya. Tambe na 2011, e Centro Hulandes pa Investigashon y Documentashon Cientifico (WODC) a publica e rapport investigativo: ‘E situashon di gobernashon na Aruba’. Esaki tambe a demostra claramente disfuncshonamento di ‘politica’.

Na 2014 a sigui e ‘Diario di e catedra di Gobernador’ den cual a mustra a base di investigashon cientifico con varios instancia sa experencia e funcshonamento (corupto!) di gobierno. Pa studiante tambe (e falta di) bon gobernashon tawata un reto. Asina e Arubiano A. Alders a dedica basta atenshon (historico) na e tema aki den su thesis: ‘Obstaculo pa bon gobernashon na Antia Hulandes’.

2016-2020

Entre 2016 y 2020 Fundashon Gobernashon di Calidad Aruba a publica seis rapport tematico, entre otro basa riba decenas di rapport di SER, RvA, ARA, CBA, IMF, CAft, Comishon Financiero, National Comision on Public Finance. A presenta desaroyo riba e temanan di Personal, Administrashon Financiero, Transparencia, Funcshonamento di Parlamento, Maneho Social-Economico y Integridad, mescos cu e fuentenan. Asina tur hende por haya un bista basta completo di e disfuncshonamento di politica, tanto durante hopi tempo (mas di 30 aña) como pa medio di e bril di un gran cantidad di instituto.

Na fin di 2019 Sra. Schotborgh-van de Ven a promove riba su thesis ‘E raisnan di fraude y corupshon publico den e parti Caribense di Reino’. E ta pinta un imagen impresionante di caso di fraude/corupshon den gobierno cu a tuma luga durante un periodo limita. Finalmente e dos encuestanan di Banco Central (2018 y 2020) tocante ‘e percepshon di corupshon na Aruba’ ta indica cu un parti grandi di poblashon (esta 76%) ta di opinion cu corupshon ta hopi extenso. Segun e respondentenan, esey ta tuma luga specialmente den sector publico, mientras cu parlamento tambe ta aporta n’esey. E ultimo dos encuestanan aki ta mustra cla cu en realidad fraude y corupshon politico ta secreto publico.

2021

Cu ainda e situashon no ta flor di rosa, ta keda demostra pa e financiamento amplio di lider di AVP di parti di un criminal Venezolano conoci, e entrada hudicial di parti di Ministerio Publico na ex-ministro recien (AVP y POR) y nan colaboradornan y e acusashon di corupshon di parti di un ex-ministro di e coalishon actual (MEP-POR-RED). Cu e echonan aki tras di otro, ta straño cu tanto e ‘Landenpakket’ Hulandes, como e ‘Repositioning our sails’ di Aruba ta dedica asina tiki atenshon na mehorashon di calidad di e sistema politico. Tanten cu ta sigui neglisha esey, no por spera mucho mehorashon riba otro tereno di maneho importante. Pesey e reto mas grandi di 2021 ta keda reformashon di e sistema politico di Aruba! Cara y/of partido nobo só ta insuficiente pa duna bon perspectiva pa comunidad y futuro di Aruba!