Na november ultimo partido MEP a anuncia comienso di su campaña pa elecshon. AVP a cuminsa prome caba cu encuentro cu partner social (‘Scucha,  Pensa,  Recupera  Miho’). A invita nan pa discuti asunto social. Esey mester a crea e impreshon cu AVP ta precupa pa comunidad. Aparentemente esey a conta tambe pa e bishita recien na SVB y pensionado pa ‘salbaguardia penshun di nos grandinan’. E colmo di hipocrecia!

Aas

Penshun a hunga un papel importante den varios elecshon. Despues cu a institui e fondo di penshun na 1960 a base di un edad di penshun di 65 aña, a baha e edad di penshun na 1975 pa 62 aña. Na 1992 MEP a sigui baha e edad di penshun pa 60 aña mientras cu a aumenta penshun cu 40%. A haci esey a pesar di e advertencianan serio di parti di consehero cu a premira problema grandi pa e fondo di penshun.

AVP a gana elecshon di 1994, parcialmente pa su promesa pa redobla e penshun (original). Sinembargo,  e aumento modesto di premie cu mester a financia esaki tawata totalmente insuficiente. Pesey tanto SVB como KPMG a adverti seriamente contra e plannan. Pero e prome ministro di e tempo ey a neglisha esakinan bou di e pretexto: “Mi no a ricibi e rapport aki”!

Consecuencia

A pesar di advertencia di e director interino di finansas, director di SVB y asta International Labour Organisation (ILO), gobierno a laga e situashon aki pa su cuenta. Na 2008 a resulta cu e fondo di Afl. 350 miyon di SVB a baha te mitar. Ya caba e fayo tawata monta na Afl. 9 miyon, pero lo sigui subi te Afl. 20 miyon na 2009, Afl. 30 miyon na 2011 y Afl. 100 miyon na 2016. E ora ey gobierno (cu ya caba tawata practicamente bancarota), segun ley, lo mester cubri e fayonan. Esaki lo ta imposibel pa motibo di e fayonan presupuestal structural. Asina gobierno no a tene su mes na su obligashon legal pa percura pa e reservanan obligatorio pa ley di e fondo.

Corecshon inevitable

Na 2008/9 e gobierno di MEP di e tempo ey a haci intento pa aumenta e edad di penshun. Pero AVP a torpedea esaki di biaha. Sinembargo, ora AVP a keda confronta cu e realidad despues di a asumi gobernashon na 2009, e no por a haci otro cu aumenta e edad di penshun pa 65 aña, manera e tawata originalmente. Asina AVP a keda forsa pa coregi su promesanan electoral iresponsabel, despues di a gasta tur reserva di e fondo. Pero esey no tawata tur.

‘Regalo’ di SVB

En consecshon cu Status Aparte, Aruba a ricibi di SVB Antia Hulandes Afl. 60 miyon pa e fondo di SVB nobo di Aruba. Esaki tawata premie cu e trahadornan Arubano a paga pa nan penshun. Claro cu gobierno di Aruba nunca a pasa e placa aki pa SVB-Aruba. El a keda para como debe di pais Aruba pa cu SVB. Na 2014 Cft a constata cu lo tin un fayo atrobe na 2015 y cu SVB lo tin mester di un prestamo di Afl. 3,4 miyon pa por logra cumpli cu su obligashonnan. Na 2014 Conseho di Consulta tambe a mustra riba esaki, mescos cu SVB mes y ILO. Pero asina mes e gobierno di AVP a dicidi na 2015 pa elimina su debe di Afl. 60 miyon cu SVB, considerando esey como un ‘regalo’ di SVB pa gobierno pa asina ‘cumpli’ cu e norma di presupuesto. SVB (y pues e pensionadonan) por a yama NAN placa ayoooo!

‘Corecshon’ na APFA

Di mesun manera e fondo di penshun di empleado publico (APFA) ya caba pa varios aña tawata confronta reto grandi. Esaki tawata mas bien consecuencia di e areglo di penshun bieu -y luhoso!- for di 1936. Esaki tawata basa e penshun riba e salario di e ultimo dos añanan di trabou y por a disfruta di dje ya caba for di 55 aña. ‘Politica’ a abusa grandemente di esaki dor di duna nan seguidornan fiel un tremendo promoshon dos aña prome cu nan penshun. Como cu no a paga un premie pa cubri esaki, el a nifica un atentado serio riba e fondo. Ademas gobierno di AVP no a paga premie duranta aña, locual a crea un atraso di multi miyones. Na 2001 a ‘solushona’ e problema aki cu introducshon di un ‘calculo nobo di interes’. Esaki a transforma e debe di pais Aruba na APFA den un solo tiro den un debe di APFA na pais Aruba (Ticonomics). Aki tambe centenares di miyon di florin di pensionado y empleado publico a desparce. Pero e fayo presupuestal substancial di gobierno a camba sí den un surplus.

Na 2014 e grado di cubrimento di APFA tawata monta na solamente 80%. Gobierno tawatin e obligashon legal pa cubri e fayo di Afl. 170 miyon. Esey el a haci tambe (bou di preshon pisa di Hulanda!) dor di presta placa di e propio APFA ‘pa cumpli cu su obligashon’…

Seguro di penshun obligatorio

Na 2011 gobierno di AVP a introduci e seguro di penshun obligatorio. Den esey tawata falta hopi claridad: kico lo ta e gastonan y rendimiento durante e periodo di pago; con a regla e penshun pa viuda y yiu y den caso di invalides; y con e aseguradonan lo haya splicashon di nan doño di trabou tocante e areglo di penshun? Como cu gobierno te dia di awe a laga di nombra un supervisor manera p.e. SVB, regularmente abuso sa tuma luga: empleado cu no ta inscribi; no sa paga premie, pues no por spera penshun despues. Of si ta kita premie di e trahador, pero no ta pas’e pa SVB, etc. Al fin y al cabo e penshun no ta mucho cos di gaba. Pero pa gobierno e fondo tin e bentaha cu a crea otro posibilidad p’e presta placa.

Promesa di elecshon na 2017

Durante elecshon na 2017 e dos partidonan politico grandi a purba di gana votador di nobo cu promesa absurdo. MEP a propaganda un reducshon di e edad di penshun te 62 aña. AVP a pinta un imagen n’e pensionadonan cu lo aumenta nan penshun, cu lo introduci un ‘huurtoeslag’ banda di e ‘reparatietoeslag’ te asta Afl. 300,- florin, mientras cu lo baha e premie di AZV y otro impuesto. Su sinberguensura a bay asina leu cu el a plantea di ta responsabel pa salbashon di e fondonan di AOV y APFA di un bancarota sigur. E partido no a conta acerca cu e casi-bancarota ey tawata consecuencia di su propio decishonnan. Conseho di Consulta a reacshona cu un advertencia serio cu tipo di plannan asina lo hiba na un bancarota acelera di e fondo di penshun.

Conclushon

Si nos pone e diferente echonan aki tras di otro, ta bira cla cu e ‘precupashon’ di AVP pa salbaguarda penshun sin mas ta na su luga. Tanten cu partido politico manera AVP y MEP ta keda mete cu penshun pa motibo electoral, di berdad e penshonadonan tin tur motibo pa ta precupa: metemento di parti di partido politico a costa nos fondonan di penshun (y pues e penshonadonan) hopi centenares di miyon di florin. Consecuentemente esaki casi a hiba na bancarota di specialmente e fondo di penshun di AOV. Pesey ta importante pa saca, mescos cu e maneho di personal, e maneho di penshun for di e esfera di influencia politico partidista.