E organo mas halto -riba papel- di Aruba ta e causa principal cu mal gobernashon structural di parti di gobierno consecutivo por a tuma luga sin ningun strobashon. Semper tawatin parlamento manso cu mas bien a funcshona como complice di gobierno, entre otro dor di legitima tur iniciativa (incluso esnan dudoso) di gobernante. Pero esaki ta, specialmente den un comunidad chikito manera Aruba, practicamente inevitable: gobernante y nan ‘controlador’ ta sali for di mesun partido cu en realidad ta determina maneho di e pais. Den practica ta trata di conflicto di interes institutionalisa cu ta enfoca mas bien riba interes personal y di partido.

Di interes di partido pa interes general

Lo anterior ta nifica cu tanten cu sigui mantene e sistema di partido politico como tal, ciudadano mes lo mester defende nan propio interes. Esey ta encera entre otro cu finansas publico mester ta na ordu locual ta permiti cu por paga e salario di empleado publico apto y dedica sin problema; cu e diferente departamentonan di gobierno lo funcshona como debe ser; cu e penshunnan lo mantene nan balor; cu lo reparti e medionan di pais Aruba na un manera husto; cu pueblo lo biba den harmonia cu otro, cu naturalesa y medio ambiente mientras cu comunidad lo desaroya di un manera sostenibel. En realidad e ‘propio interes’ aki di tur ciudadano ta interes general. Por realisa esaki solamente si hiba e ‘compas moral’ di ciudadano y sector comercial na un nivel mas halto den combinashon cu un apelashon urgente riba nan sentido di co-responsabilidad pa realisa bon gobernashon.

Escala chikito positivo

Semper ta menshona e ‘liñanan cortico’ entre gobernante y ciudadano cu por hiba na patronahe politico y corupshon como caracteristica negativo di nos escala chikito. Pero di otro banda e escala chikito por ofrece bentaha tambe. Na Aruba en general ta existi bon relashon entre e diferente gruponan social. Esaki ta un base importante pa bon comunicashon (efectivo). Mester haci bon uzo di esaki, pero awor na interes general. E intenshon ta pa reuni representate di mucho mas grupo di interes pa colabora na diseña maneho cu ta cumbini henter Aruba. Den esey ta tene cuenta cu e interesnan di tur grupo. Den liña grandi eseynan ta gremio sindical y comercial, NGO’s, esnan di edad avansa y hoben (e.o. millenials). Asina cada ciudadano ta representa segun su ‘funcshon’ den comunidad. Riba dje cada ciudadano tambe tin un representashon segun su domicilio. Si cada un di e cinco gruponan di interes mas cinco distrito ta delega dos representante, lo compila un parlamento di 20 miembro. Un presidente independiente cu experticio di maneha reunion lo completa e cantidad cu tin fiha actualmente.

Criteria di selecshon

Pa motibo di e retonan grandi riba tereno financiero y social-economico, ademas di e necesidad pa trata nan na un manera eficiente y efectivo dentro di e cuadronan huridico, cada grupo di interes ta delega un representante cu experticio financiero-economico y un cu expreticio huridico. Esaki so ya caba ta rekeri bastante capacidad di deliberashon di tur grupo di interes. Pasobra no ta nada facil pa por ehempel e grupo di sindicato (cu posibel contradicshon y conflicto interno) yega na un acuerdo pa ken lo representa nan tur. Por solushona esaki ‘facilmente’ si cada sindicato entrega e nombernan di su candidatonan pa despues tira lot. Esnan cu ta sali gana mester hiba consulta intensivo cu e sindicatonan envolvi pa representa tur sindicato lo miho posibel. Esey ta conta mescos pa tur otro grupo di interes. Esaki ta stimula e compromiso di tur grupo di interes na formashon y control di e maneho di gobierno. E distritonan tambe conoce un procedura di selecshon similar. Aki no ta haci un apelashon riba experticio financiero-economico y huridico, sino mas bien social. Pa un repartishon balansa di e ‘gender’, cada distrito ta delega tanto un hende homber y -muhe.

Bentaha

Den e sistema aki di representashon pa medio di grupo di interes, regio y tira lot, e ciudadanonan no ta vota directo mas, sino indirecto pa un representante. Pero…ta scucha nan voz hopi miho si! Pasobra aki no ta trata tanto cu hende mes por scohe nan representantenan, pero sí nan por influencia nan concretamente. E representashon dobel pa tur ciudadano, esta a base di nan funcshon den comunidad Y di nan domicilio, potencialmente ta duna nan mas influencia. Riba dje e gran cantidad di grupo di interes ta haci necesario cu e participashon di ciudadano y bon deliberashon ta bira ‘e normal nobo’. Esaki ta mehora e funcshonamento democratico na Aruba substancialmente.