Na juli 1979 e ‘Comishon mixto di experto’, instala pa medio di un Decreto Real, a publica e rapport mas completo y ambicioso den nos historia pa e islanan Caribense di Reino Hulandes: ‘Principio di un cuadro pa maneho integral pa Antiya Hulandes pa añanan ochenta’. E tarea di e Comishon tawata pa traha un cuadro pa desaroyo riba termino largo riba tereno economico, financiero, social y cultural, ademas di e manera di realisashon. A haci esaki como preparashon planifica pa independencia di Antiya Hulandes.

Situashon di salida

A determina den e  situashon di salida “cu economia y finansas publico tawata precupante, cu e sector publico tawata inefectivo, pa motibo di un aparato publico parcialmente inproductivo y un situashon financiero critico”. Ademas tawatin un diferencia mucho grandi den entrada di hende. A base di su analisis, e Comishon a conclui “cu mester drecha e maneho y aparato gubernamental, ademas di finansas publico”. Pa logra esey el a duna 57 recomendashon.

Wishful thinking

Esnan cu a biba suficiente aña na Aruba (y/of e otro islanan di ex-Antia Hulandes) sa, cu durante e mas di 40 añanan despues, e gobiernonan consecutivo practicamente no a pone ningun atenshon na e recomendashonnan ey, corda cu a implementa nan. Tampoco di e recomendashonnan di e decenas di rapport bon intenshona cu a mira luz di dia den e añanan despues. Ta parce cu ‘politica’ tawatin e pensamento cu si neglisha e problemanan, solushon lo bin di mes, locual siguiente rapport lo mester demostra. Como unico resultado e problemanan a sigui empeora.

COHO & Repositioning our sails

Esnan cu a tuma e molester pa lesa e ‘Pakete pa pais Aruba’ di Hulanda y e documento cu Aruba a compila, esta ‘Repositioning our sails’, ta descubri di biaha cu en berdad riba tur tereno menshona exactamente e mesun problemanan ta existi. Pa participante hoben den e comishonnan di ‘Repositioning our sails’ tawata hopi remarcable cu varios recomendashon cu nan mes kier a propone como mehorashon, ya caba a keda presenta hopi aña y asta decada pasa.

Intenshonal

Cu tur e echonan aki tras di otro ta facil pa asigna E (unico!) motibo pa e fayo gigantesco aki. E partidonan politico cu alternativamente tawata responsabel pa gobernashon y su control a faya barbaramente den tur sentido! Ta dudoso si tawata trata simplemente di ignorancia y/of amateurismo. Pasobra casi no por ta otro cu intencionalmente a neglisha (practicamente) tur recomendashon pa un maneho sano pa comunidad. Asina a resta hopi mas tempo, energia y placa pa enfoca riba interes personal of di partido.

Speransa

Cu un historia asina largo y practicamente sin interupshon di gobernashon y supervishon fracasa pa exponente di e partidonan mas grandi ( y tambe esnan mas chikito!), e pregunta grandi ta si e biaha aki sí ‘politica’ lo ehecuta e recomendashonnan. Awor tin speransa funda, y esey ta pa motibo di e pandemia di covid. Pasobra esey a percura cu e situashon financiero di Aruba, cu ya caba tawata penoso, awor a bira totalmente insostenible. Continuashon di funcshonamento di departamento di gobierno y di empresa comercial ta(wata) solamente posibel cu asistencia extenso di Hulanda. Por cierto en cambio di condishon severo. Pero por lo general e condishonnan aki no ta nada otro cu recomendashon di cual e mayoria di nan, nos propio instancianan a ripiti en vano aña aden, aña afo. E palabrashon, cu Hulanda lo transferi e siguiente parti di asistencia financiero solamente DESPUES cu a cumpli concretamente y sucesivamente cu e recomendashon-/condishonnan, ta duna speransa funda pa mehorashon real.

Esencia

Cu tur esaki Aruba ta para dilanti di un trayecto di reformashon hopi ambicioso. E pregunta ta si e partidonan politico cu ta responsabel pa mantene e situashon deficiente pa tanto aña (sea intenshonal of pa ignorancia y amateurismo) por sigui carga responsabilidad gubernamental pa mas tempo ainda. Di ningun manera nan no ta merece e confiansa ey! No ta por nada cu e documento ‘Repositioning our sails’ ta haci un yamada pa ‘inova e sistema politico’ den discushon cu e partidonan politico y comunidad (p. 41 #12). Tambe pa hiba un campaña intensivo pa concientisa ciudadano di e consecuencianan negativo di patronahe politico. Si prome cu tur cos duna contenido concreto n’esaki, e ora lo gara e esencia di e problema principal di Aruba (y e otro islanan) y di berdad lo tin speransa funda pa un miho futuro.