Presupuesto di un pais ta un calculo di e entrada- y gastonan den futuro cercano. Na fin di aña ta pone e realisashon den e cuenta anual. Pesey e ‘control interno’ di departamento ta administra tur entrada y gasto en principio a base di factura y otro documento, sigui pa Servicio Central di Accountant (CAD). Departamento di Finansas ta traha e relato final den forma di un cuenta anual cu ta wordu controla dor di Controlaria General. Si ta bon, e cifranan di presupuesto y cuenta anual ta coincidi lo mas posibel cu otro. E comparashon entre e dosnan aki pa parlamento ta trece na cla si e presupuesto tawata realistico.

E practica

Esey tawata e teoria. E practica ta hopi diferente: ya caba tempran despues di Status Aparte a elimina e control interno den hala di departamento. Esey a nifica mas trabou pa CAD, pero mientras cu na comienso di Status Aparte e tawatin mas di 30 colaborador financiero (di cual varios accountant), awendia tin apenas cinco! Mientras cu e trabou a bira hopi mas abundante y complica. Consecuentemente por haci solamente control aki aya. Den esey ta remarcable cu den practicamente tur investigashon ta topa cu malversashon. Bou di e circumstancianan aki ta practicamente imposibel pa compila un cuenta anual cu por conta cu e aprobashon necesario di un accountant externo. Consecuentemente esey NUNCA a tuma luga den historia di Aruba! E comparashon necesario entre presupuesto y cuenta anual pa parlamento tampoco nunca a tuma luga.

E necesidad di cuenta anual

Si ta bon, e cuenta anual ta duna un bista cla di e asuntonan financiero. A base di e cuenta anual di empresa, Servicio di Impuesto por mira cuanto ganashi a produci y pues kico mester paga na impuesto. E empresario mes por mira cuanto ganashi of perdida a haci pa e por adapta su maneho si ta necesario. Pa financiador externo manero banco, e cuenta anual di empresa ta un condishon importante pa eventual prestamo. Cuenta anual tambe ta un instrumento importante pa determina si fraude a tuma luga. Pues, informashon confiabel pa medio di un cuenta anual, aproba pa un accountant, ta hopi importante pa accionista y supervisor, financiador, inversionista, creditor y servicio di impuesto. Pasobra asina nan por tuma e decishonnan adecua pa cu e empresa. Pesey tambe ta completamente na su luga cu gobierno ta exigi di tur instancia cu e ta subsidia, un cuenta anual cu ta duna e impreshon necesario si ta uza e subsidio como debe ser. Den e luz ey ta totalmente incomprendibel y inaceptabel cu e propio gobierno di Aruba mes NUNCA (!!!) a entrega un cuenta anual aproba pa un accountant. Asina e ta peca tur aña atrobe, no solamente contra constitushon y ley di contabilidad, pero tambe contra e principionan di bon gobernashon manera transparencia y di su obligashon pa duna cuenta. Consecuentemente ciudadano Arubano como accionista (pagador di impuesto) no tin un bista confiabel si a uza nan placa na un manera drechi.

Pregunta y posibel splicashon

Con por ta cu tin un administrashon financiero y un responsablisashon asina structuralmente deficiente? E ultimo 30+ añanan, gobierno consecutivo semper a duna como pretexto cu ‘e sector priva ta paga miho y asina ta atrae mayoria di e bon trahadornan di gobierno’. Pero…si un bon administrashon financiero ta asina importante pa un pais y si gobierno di berdad ta duna importancia na un bon control, no ta asina cu hopi aña pasa caba e lo a pone beca special disponibel pa studiante pa specialisa nan mes riba e tereno aki? Y tambe pa hopi tempo caba lo a adapta e recompensa financiero pa atrae y mantene tipo di personal necesario aki pa un tempo largo?

Pesey ta parce mas bien cu gobierno consecutivo, irespecto nan color politico,  tawata hopi enfoca pa mantene finansas publico lo mas intransparente y caotico posibel. Asina nan por a dispone practicamente  libremente di dje. Pa un ex-prome ministro di AVP e caos den e administrashon financiero a trece cu n’e cu e hues den e caso famoso di Fondo Desaroyo Nobo San Nicolas (2008) no por a haya suficiente prueba pa condena e prome ministro: “…no tin cuenta anual aproba cu por uza” cu e consecuencia cu “no por compara cuenta anual cu otro”. Segun hues “no ta trabou di corte pa e mes calcula y compara tur cos. Mester por confia riba e pruebanan disponibel y locual tin ta di confia”…

Necesidad politico?

Esun cu a confia cu e siguiente prome ministro (di MEP) lo a uza e veredicto aki como motibo pa mehora e administrashon financiero substancialmente, a sali defrauda. Aparentemente e falta di transparencia financiero ta(wata) ‘politicamente necesario’. Ta solamente despues di a instala CAft hunto cu e preshon fuerte di Hulanda, cu mehorashon concreto ta tumando luga. Den esey ta sali na cla con extenso e caos administrativo tawata: despues di mas di 5 aña di ‘guia intensivo’, ainda no ta posibel pa compila e prome cuenta anual aproba…