A skirbi Raport Calidad a base di un historia largo di experencia negativo den politica na Aruba. E Raport ta indica claramente cu no por spera mucho mehorashon di parti di e politiconan mes. Pesey tambe Raport Calidad ta haci un apelashon fuerte riba comunidad pa informa su mes adecuadamente , pa vigila actitud politico na un manera critico y pa raporta iregularidad inmediatamente. Esey ta conta pa tur ciudadano en general y pa empleado publico en especial. Segun Raport Calidad, “comunidad mester exigi mehorashon di funcshonamento di politica y gobierno”. Pesey tambe Raport Calidad ta enfatisa cu actuashon di gobierno mester ta transparente pa tur ciudadano y cu cada ciudadano tin derecho pa sa kico gobierno ta of kier haci. Al fin y al cabo cada ministro y parlamentario ta den servicio di comunidad y consecuentemente nan tin e deber pa informa pueblo como nan dunador di trabou lo mas completo y corecto posibel, sin sconde ningun tipo di informashon. Como cu, segun Raport Calidad, “cada pueblo ta haya e gobierno cu e ta merece”, ta depende di e cantidad y calidad di control y critica for di comunidad den ki grado gobierno ta traha segun e principionan di bon gobernashon.

Aruba ta pretende cu orguyo di ta un estado di derecho democratico. Pero gobierno mes ta viola continuamente varios principo di un estado di derecho. Asina gobierno no tin ningun problema pa laga e relashon cu e ciudadano en cuestion determina na ki manera ta atende cu ehecushon di e reglanan. E maneho di nombrashon y promoshon di personal di gobierno ta basa riba e preferencia politico di e candidatonan, locual en realidad ta un forma di discriminashon. Expreshon liber di su opinion por sali e persona concerni caro. Y pa un democracia funcshona bon, ta esencial pa gobierno informa pueblo adecuadamente tocante su actividadnan y ta percura pa transparencia. Pero esey tambe a resulta di ta un tarea mucho dificil pa e diferente gobiernonan.

Dunamento di informashon di parti di gobierno pa pueblo ta limita mas tanto na propaganda. Solamente incidentalmente ta duna splicashon, por ehempel ora tin menasa di un of otro epidemia cu por tin consecuencia grave pa turismo como fuente principal di entrada di Aruba. Fuera di esey escasamente tin fuente confiabel disponibel pa profundisa den asunto importante.

Pa un democracia funcshona bon, tambe ta importante e capacidad di ciudadano pa vigila e actividadnan di gobierno y pa laga nan voz resona cu bon argumento. Y den esey tambe tin problema. Na Aruba e porcentahe di formashon ta relativamente abou: solamente 8% di poblashon (incluso e stranheronan cu a atrae pa ocupa e posishonnan mas halto pa falta di propio experticio) a sigui un formashon profesional halto of universitario. Casi no tin tradishon di lesa. Y tin hopi hende cu un aversion masha grandi contra di e funcshonamento di politico. Tur esaki tin como consecuencia cu e parti mas grandi di poblashon no ta informa su mes adecuadamente tocante asunto di gobernashon. Pero e grupo aki sí ta determina den sentido cuantitativo resultado di elecshon. Pues ta logico cu e partidonan politico ta lembe e grupo aki na tur manera posibel. Esey e ta haci entre otro cu e medionan di comunicashon liga na nan cu pa medio di informashon hopi partidista ta abusa di ignorancia di nan publico.

Consecuentemente democracia na Aruba tin un caracter hopi rudimentario. Participashon di poblashon no ta bay mas leu cu votashon cada cuater aña. Escohencia di mayoria di hende ta resultado di dos luna di relashon publico di e partidonan politico. Esun cu ta core campaña cu mas buya, ta haci e promesanan di mas bunita y ta regala mas hende un trabou den gobierno, ta logra un cantidad di voto pareu cu su esfuersonan. Despues politica no ta envolvi e ciudadanonan pa añanan largo atrobe ni den tumamento di decishon, ni den control di actuashon gubernamental. Asina politica no tawatin ningun problema pa haci y deshaci durante decada largo sin ningun clase di sancshon, locual a resulta den consecuencia serio.

Durante e historia cortico di e Aruba autonomo a bira cla cu hopi gobernante no tawata apto pa nan tarea of no tawatin e interes di comunidad como nan prome prioridad. Esey ta haci necesario cu comunidad no ta sigui baha cabes pa politica, ni ta laga tur responsabilidad pa maneho di pais Aruba na politico. Incapacidad y consecuentemente mal maneho di e diferente gobiernonan y e impotencia di politico pa resisti preshon di nan votador pa un trabou lucrativo den e aparato gubernamental of pa un contrato di empresa beneficioso a afecta e imagen y e situashon financiero, economico y social na un manera bastante negativo. E actitud tradishonal di ciudadano pa mantene un posishon neutral pa asina ´evita problema´al fin y al cabo a resulta contraproductivo. Pues ta inevitable pa ciudadano asumi riba termino corto nan responsabilidad pa cu nan comunidad y pa nan mes duna –na un manera responsabel- hopi mas contenido na nan ´vox populi´.