Den siman di 9 pa 13 di oktober 2017, Conseho Consultativo (CC), den coperashon cu Academie voor de Wetgeving y Rijksacademie voor Financien, Economie en Bedrijfsvoering ta organisa un Masterclass tocante finasas publico. Un punto di enfoke importante ta e condishonnan pa supervishon financiero efectivo. Meta ta pa promove e coperashon entre e actornan y pa inicia un discushon tocante locual ta necesario pa un supervishon financiero efectivo na Aruba.

Ta mas cu tempo cu un Masterrclass asina tuma luga na Aruba. Pasobra e temanan cu ta trata durante e Masterclass aki ta profundisa den un gran cantidad di fayo cu ta existi pa varios decada caba. Nan ta forma parti di e causanan cu gobierno di Aruba por a hiba un administrashon financiero deficiente total pa asina hopi tempo. Esaki a hiba na consecuencia serio pa comunidad di Aruba sin cu tawatin algun consecueuncia pa esnan responsabel. Awor cu baca a hoga ta purba di dempel e poz lo mas lihe posibel.

Pasobra kico ta e caso? Como ningun otro, tanto CC, Servicio Central di Accountant (SCA) y Controlaria General (CG) tin un bista di e manera con gobierno consecutivo a duna contenido na nan maneho financiero-economico. Durante decada, e instancianan aki a describi esaki na e manera prudente tipico den raport oficial anual. Y esey tawata tur cos. Anke tur e instancianan aki ta(wata) masha bon na haltura di e manera desastroso di goberna, tur a tene nan mes estrictamente na nan tarea puramente legal.Esey ta encera: analisa y raporta e resultadonan na gobierno y Parlamento. Pero nan tawata sa masha bon mes cu esakinan sea no tawata lesa nan raportnan mes y/of no tawata haci nada cu nan. Como tal tur e instancianan aki a hunga durante 30 aña (!) puramento un papel decorativo of, den idioma di cunucu, nan a participa solamente como spek en bonen. Cu e actitud ey nan a yuda debilita henter e sistema di ‘checks & balances’, cu ta sina bunita describi den nos Constitushon.

E pregunta ta con por ta posibel cu tur e instancianan aki ta tene nan mes asina estricto na nan ‘tareanan legal’ mientras cu nan ta mira/supervisa con tur cos ta sali for di man? Den esey mester considera lo siguiente: un ex-funcshonario di un di e organonan di supervishon/control a yega di informa’mi cu “e realidad ta hopi pio di locual ta describi den e raportnan publico. Pero…e informashon ey ta secreto”. Un otro a conta’mi cu “den casi tur proyecto hende di tur dos partido grandi tawata envolvi. Pesey ningun partido a tuma iniciativa pa culpa otro di asunto coruptivo, pasobra…tur dos tawatin manteca riba nan cabes”.

Locual mi no ta compronde como simpel ciudadano ta: si e instancianan oficial aki di conseho y control mas halto pa garantisa calidad di nos gobernashon ta asina bon na haltura di e pompamento na escala grandi di parti di gobernante pa locual nan tin basta ‘indicashon’, nan no ta co-responsabel pa e daño cu e gobiernonan consecutivo a ocashona na Aruba? No ta existi algo manera un ‘deber di denuncia’ cu ta supera e ‘deber di secrecia’? Acaso e argumento di “evita problema (personal)” ta suficiente motibo pa wanta duro na e ‘deber di secrecia’ y mantene un silencio hermetico? Durante 30 aña?!

Analisis di TUR raport publicamente disponibel di CC, CG, SER, etc. ta mustra cu den cada raport atrobe den liña grandi ta menshona tur aña atrobe e mesun fayo-, advertencia- y recomendashonnan. Aña aden, aña afo. Den e raportnan cu Fundashon Gobernashon di Calidad Aruba a produci y cu no ta nada otro cu un recapitulashon tematico (tocante e maneho di personal y e admininistrashon financiero) di tur e raportnan, ta hopi remarcabel e kehonan cu ta ripiti tur aña: e falta di realismo di presupuesto, e atentado continuo riba e derecho di budget di Parlamento, e enorme caos administrativo, e echo cu no tin mehorashon concreto di e maneho di personal y e administrashon financiero di parti di gobierno, etc. E recapitulashon di tur e fayonan aki ya caba ta cubri 150 pagina! Y e trabou ey apenas ta na mitar…

Di berdad e instancianan aki a tene nan mes debidamente na nan promesa cu nan lo ‘yuda defende Constitushon di Aruba y e bienestar di Aruba segun nan posibilidadnan’? Nan no mester a expone un k’e otro publicamente y na un manera cu no ta laga espacio pa duda e cantidad di violashon di tur criteria di bon gobernashon cu tawatin hopi consecuencia negativo pa Aruba? Nan por disculpa nan mes cu e facilidad necesario dor di punta dede pa Parlamento cu nunca a funcshona debidamente? Te ki punto nan ‘silencio selectivo’ a contribui na e echo cu finansas publico (cu awor nan kier discuti pa logra un supervishon mas efectivo) a sali practicamente completamente for di man? ? No por a evita facilmente e

debe- y obligashonnan di interes enorme cu Aruba ta confronta awor, si e ‘instancianan cu mester garantisa bon gobernashon’ no a adverti publicamente na un manera efectivo?

Ta hopi bon cu por fin ta bin realisa awor cu mester duna un contenido mas drechi y efectivo di nan responsabilidad. Sinembargo, ta hopi lamentabel cu esaki ta tuma luga pa gran parti tras di porta cera cu e mesun instancianan cu durante varios decada a faya seriamente den esaki.