E presupuesto original di 2014 a indica un fayo di Afl. 235 miyon. No a inclui Afl. 39 miyon pa caso di contratempo ni e suma di Afl. 170 miyon di ‘capitalisashon’ den cuadro di e reformanan di penshun di APFA. Al fin y al cabo e fayo presupuestal a aumenta te cu Afl. 440 miyon. Mientrastanto gobierno a logra di financia e ‘capitalisashon’ di APFA. El a haci esey pa medio di un prestamo di…e mesun APFA cu e mester a paga! Cu otro palabra, gobierno a cumpli cu su obligashon di pago, dor di contrae un prestamo cerca e mesun instancia cu e tawata debe. E diferencia grandi awor ta cu a formalisa e debe y cu ta paga un bon interes riba dje. Asina e debe ta sigui aumenta.

A base di e mesun maneho aki e gobiernonan consecutivo a contrae un prestamo tras di otro cerca tur prestamista disponibel cu mester paga bek den curso di e decadanan benidero. Pa un gran parti gobierno ta haci uzo di supuesto ‘prestamo di bullet’. Durante e periodo di prestamo ta paga solamente interes sin amortiza gradualmente riba e prestamo mes. Na fin di e periodo acorda mester paga e totalidad di e prestamo bek den un solo tiro. Segun informashon, e obligashonnan di pais Aruba di paga bek, exclusivo e prestamonan haci durante 2014, pa e 14 añanan benidero tawata como lo siguiente:

Locual mas ta yama atenshon ta e pago di Afl. 549 miljoen na aña 2023, aki 8 aña. Esey ta exclusivo e obligashonnan cu Aruba mester paga pa motibo di e proyectonan PPP. Segun Banco Central di Aruba, esakinan lo costa tur aña Afl. 100 miyon desde 2019 te cu 2036. Tur hunto e obligashonnan aki pa paga e debenan lo come mas cu mitar di e presupuesto actual. Esey ta sin conta e interes di mas o menos Afl. 200 miyon.

Sinembargo, no tin mester di warda te cu 2023 pa experencia problema financiero. Pasobra e pagonan di mas di Afl. 200 miyon, hunto cu e obligashonnan di interes di entre Afl. 200 y Afl. 230 miyon, lo come mas cu 35% di presupuesto, locual lo duna cualke gobierno bastante dolor di cabes. Specialmente pasobra no ta dje facil pa logra haya e sumanan aki riba e mercado financiero local. Pues ta necesario pa financia e debenan aki pa medio di e mercado financiero internashonal. P’esey Aruba tin mester di permiso di Conseho di Ministro di Reino. Gobierno di Aruba por wel di lubida e permiso ey tanten cu e ta sigui neglisha manera di custumber e consehonan di tur e instancianan di conseho, incluso di CFT, y ta sigui determina su propio ‘solushonnan’ den cuadro di su autonomia.

Mientrastanto e ministro experto di Finansas a indica cu no lo introduci impuesto nobo, ni lo aumenta impuesto existente. Segun e ministro, gobierno por logra haya mas placa dor di un cobransa mas efectivo di e mas o menos Afl. 2,2 biyon, cu ta debe Servicio di Impuesto. Esey ta mas cu mitar di e actual debe nashonal. E pregunta ta den ki grado e solushon aki ta realista.

Ya caba pa decada Servicio di Impuesto ta saca cobransa provisional ‘ambtshalve’. Asina Servicio di Impuesto ta evita cu e cobransanan ta caduca y consecuentemente e por yama e placa ayo. Sinembargo, e cobransanan no ta duna un bista completo of corecto di e situashon real. Frecuentemente sa presenta obheshon contra e montante di e cobransa. Despues e pago final por diferencia masha hopi mes for di e cobransa original. Asina na aña 2009 un conflicto entre Servicio di Impuesto y un magnate di prensa cu a ricibi un cobransa di Afl. 20 miyon a sali den publicidad. Despues di varios aña di negociashon, na unda gobierno asta a expulsa funcionario halto di Servicio di Impuesto a base di acusashon di a leak informashon, a cumbini un pago cu apenas tawata un fracshon di e cobransa original. Pues no cabe duda cu e suma premira di Afl. 2,2 biyon al fin y al cabo lo resulta hopi menos, cu e resultado cu no lo baha e debe di Aruba substancialmente.

Ta hopi remarcabel cu tampoco riba e tereno aki, gobierno no ta siña di experencia anterior. Den un gobernashon anterior (na comienso di siglo 21) di e mesun partido AVP cu ta na mando awor, e ministro di Finansas di e tempo ey a declara cu tawatin mas di Afl. 1 biyon ‘riba caya’. E tempo ey tambe a determina e suma aki a base di cobransa provisional ‘ambtshalve’. A base di esey gobierno a imagina su mes rico y a concipia presupuesto cu tawata basa riba cobransa completo di e sumanan cu pagador di impuesto tawata debe (Ticonomics). Sinembargo, e realidad a resulta di ta mas terco cu e deseo. Hopi empresa ya no tawata existi mas, deudor a desparce y di cobransa grandi a cobra djis un parti chikito so. Al fin y al cabo e Afl. 1 biyon di pago di impuesto cu a gaba cu asina hopi buya, pa mayoria parti a resulta di ta aire kima. Di mes esaki tawatin consecuencia negativo pa e presupuestonan.

Claro cu e pregunta awor ta, a base di kico e ministro experto di Finansas actual, cu al fin y al cabo tin bastante experencia riba tereno di impuesto, ta opina cu awor sí lo tin (hopi) mas exito, locual ta haci cu atrobe no tin mester di sigui e consehonan cu a ricibi.