Den e ‘Discurso di Rey’ (Troonrede) di 1992 tawatin e siguiente declarashon encuanto Antia Hulandes (AH) y Aruba: “E situashon administrativo y financiero di AH y Aruba ta precupante. Gobierno di Reino ta di opinion cu e partnernan di Reino mester traha hunto pa solushona esaki. Esey ta rekeri hopi di e gobiernonan di AH y Aruba pa realisa mehorashon importante y duradero”.

For di e frase aki por compronde cu a busca e solushon pa e problemanan menshona den cambio structural y no den combatimento di e consecuencianan di e problemanan.

Durante e ‘Conferencia di Futuro’ na Corsou na 1993, e ministro Hulandes di asunto Antiano y Arubiano di e tempo ey, esta Hirsch Balin a declara cu “…e conferencia aki mester pone garantia cu e gobernantenan, controla na un manera democratico, di berdad lo carga e responsabilidad pa bon gobernashon riba e islanan. Pa asina no confronta ciudadano cu un situashon na unda caha di gobierno lo ta blo bashi. Pa hubentud di e islanan aki tin futuro, prepara contra e plaganan di e tempo aki, manera traficashon di droga”.

Den esaki e ministro a señala varios problema administrativo cu conhuntamente ta hiba na un pregunta central: di berdad e gobernantenan ta carga nan responsabilidadnan?

Nos mes no por!

25 aña despues e contesta riba esaki ta mas cu cla. E gobernantenan di tur e islanan a ocashona un morspot completo. E malgobernashon na e islanan Antiano a hiba na un desaster financiero. Por a evita un perdishon financiero completo di Corsou y e otro 4 islanan, solamente pasobra Hulanda a absorba gran parti di e debe en cambio pa un supervishon financiero estricto. Mientrastanto Aruba a montona un debe cu ta supera e debe total di e cinco otro islanan prome cu 10-10-10. A bira imposibel pa Aruba paga e debe aki riba su mes.

E situashon aki ta completamente contradictorio na e dicho tradishonal di nos politiconan, esta cu “Nos mes por”. Pa nan, metemento of guia di Hulanda ta(wata) inaceptable. Si un solo cos a bira cla durante e ultimo añanan, esey ta, cu e partidonan politico cu alternativamente a goberna Aruba, a demostra concretamente cu nan mes di berdad NO POR di ningun manera. Den e cuadro aki no ta importante si ta trata di un falta di e capacidad necesario of un falta di boluntad politico pa hiba un maneho responsabel of di un combinashon di esakinan. Echo ta cu e negligencia di e gran cantidad di advertencia-, conseho- y recomendashonnan di nos propio institutonan di conseho y esnan di afo, nos gobernantenan a hinca nos pais cada bes mas den problema mas serio.

Causa

E unico causanan di esaki ta e aplicashon consistente di patronahe politico, e administrashon financiero cu a mantene intencionalmente deficiente y e lista largo cuestionabel di proyecto dudoso cu gasto cu a sali masha hopi for di man. Esaki ta clarifica cu no tawata trata tanto di un falta di conocemento y experticio cerca gobernante cu a conduci na un caha di gobierno bashi. Mas bien tawata consecuencia di e interes propio y di partido di parti di politico cu no tawata precupa cu e problemanan riba tereno social, di enseñansa y siguridad. Cerca nan, durante e ultimo 31 añanan, e interes general a hunga un papel totalmente subordina. Al contrario, nan guia principal tawata e slogan: ‘Good governance is bad politics’. O sea: ‘Bad governance is good politics’. Esaki, pa medio di privilegio pa un grupito selecta, a pone den practica na un manera hopi sistematico.

Cambio

E pregunta ta si nos gobernantenan actual por cambia e concepto di gobernashon tradishonal aki radicalmente. Ta trata di si ‘good governance’ di berdad tambe por bay nifica ‘good politics’. Mientrastanto otro pais, cu a pone esaki den practica, a comproba cu e punto di salida aki en berdad

ta corecto. Asina mes e cantidad di pais cu tin ciudadano satisfecho pa motibo di un gobernashon cu di berdad ta enfoca riba e interes general, ta hopi limita. Un analisis mas detaya ta mustra cu e hamber pa placa di gobernante y nan financiadornan, na hopi pais ainda ta determina e maneho general. Pa un gran parti esey ta dirigi na enrikece nan mes a costo di e pueblo cu ta carga tur consecuencia negativo. Pero mas y mas ta parce cu e disponibilidad pa acepta e comportashon egoista aki di gobernante ta bira cada bes menos. No ta por nada cu ciudadano ta organisa nan mes mas frecuente pa exigi gobernante responsabilisa nan mes y asta manda nan cas si ta necesario.

Pasado

Un di e desaroyonan mas importante di e ultimo añanan ta e rechaso di ‘politica tradishonal’ y e buskeda pa forma nobo di democracia. Esakinan mester duna ciudadano mas participashon. Mas y mas sa lansa e pregunta kico ta e sentido di partido politico cu concientemente a causa desaster pa tanto aña. Esey ta un pregunta legitimo. Specialmente den nos region, na unda partido politico por lo general no a origina for di ideologia, sino mas bien for di conflicto personal cu colega anterior. Esey ta haci bon posibel cu for di ciudadania mes por sali iniciativa cu, fuera di e cuadronan politico partidista, no solamente kier, pero tambe y di berdad lo por mehora nos pais!