For di e dos articulonan anterior* (‘Sembra -mala hierba- y cosecha -mala hierba-‘ y ‘ Un Sistema di control fracasa’) a resulta cu:

  1. hopi atenshon di gobernashon a bay na cumpli cu e exigencianan di patronahe politico, cu nan a mantene intenshonalmente (!?) e administrashon financiero deficiente y cu tawatin basta acshon dudoso den proyecto (di gobierno), hopi biaha surpasando e budget grandemente;
  2. a gastonan di gobierno a crece substancialmente, locual a conduci na un aumento sin limite di e debe nashonal y obligashon pisa di pago di interes;
  3. a neglisha structuralmente conseho di instancia oficial di gobierno;
  4. a limita e posibilidadnan di control (concientemente!?);
  5. riba dje tawatin mas caracteristica dudoso di maneho di gobierno.

Criminalidad di batchi

Si nos tuma den considerashon cu e ‘sistema’ aki a funcshona sin interupshon durante 30 aña, irespecto cua partido politico tawata na mando y cu esaki a causa hopi daño na nos comunidad, ta parce cu esaki tawata trabou di un organisashon criminal. Sinembargo, den esaki no ta trata di grupo criminal cu por ehempel a extorsiona placa di hende sea cu violencia of no pa logra nan meta, esta enrikecimento propio. Mas bien ta trata di en principio ‘ organisashon-cu bon meta (?) politico’ di hende cu a viola ley y a practica ‘actividad criminal no-violento’ pa enrikece nan mes. Cu otro palabra, ta trata di ‘criminalidad-di-batchi’.

Apariencia ta gaña

Criminalidad-di-batchi hopi biaha ta duna e impreshon cu ‘hende drechi’ ta comete eror cu mester cubri cu mantel di amor. Pesey sa mantene caso asina for di publicidad y masha tiki sa aplica persecushon penal. Mas bien sa scohe pa ‘manera civilisa’ sin envolve Señora Husticia pa compensa (parcialmente!) e daño cu a sufri of pa duna servicio na comunidad. Den esey hopi biaha sa perde for di bista cu e daño na comunidad pa motibo di criminalidad-di-batchi mayoria di biaha ta hopi bes mas halto cu ‘ criminalidad normal’.

Criminalidad gubernamental

Criminalidad-di-batchi ta un aspecto di criminalidad di grupo. Bou di e capa aki tambe ta cay criminalidad gubernamental. Caracteristica di esaki ta cu e gobernante of funcionario di gobierno ta viola ley y/of criteria importante di gobernashon, cu esaki ta tuma luga den funcshon di e persona concerni, cu den esaki no ta tene cuenta cu e daño (financiero y socio-economico) cu esaki ta causa na comunidad y cu al fin y al cabo esaki tin como meta tambe pa engrandese e imagen y poder di e gobernante/funcionario. Ata! Gran parti di tur e caracteristicanan (negativo) di gobernashon di Aruba durante 30 aña den un solo tiro!

Minamento di estado

Ademas di e daño financiero y socio-economico di criminalidad gubernamental structural durante un periodo asina largo, tin otro consecuencia serio pa comunidad. No solamente a viola ley na un manera sistematico, pero pa motibo tambe di e aparente entrada substancial pa esnan envolvi (baho mundo of empresa y gobernante/partido politico), a compromete e elemento- y structuranan legal di nos comunidad. Esey ta nifica cu sistematicamente a compromete e fundeshinan (estado di derecho y relashon decente) di nos sociedad.

Minamento di autonomia hudicial

Na varios ocashon (tanto na Aruba como e otro ex-colonianan Hulandes den nos region) e colushon entre baho mundo y gobernashon tawata motibo pa Gobierno di Reino interveni pa medio di un ‘aanwijzing’. Den esaki, e gobernashonnan di e islanan a desacredita nan confiansa, ademas di a perde nan autonomia riba e tereno aki. Esey tambe ta e motibo cu -por lo pronto- mester tin un organo autonomo cu por investiga t’e den e nivelnan di mas halto, posibel caso di corupshon sin distincshon di persona y sin ningun tipo di obstrucshon (politico).

Minamento di autonomia financiero

Riba tereno financiero, (mayoria di) e islanan tambe a prueba cu nan no por carga e responsabilidad grandi aki.Cada bes atrobe, practicamente tur isla a hinca nan mes den problema financiero grandi pa motibo di malgobernashon comproba. Pues aki tambe nan a desacredita e confiansa den nan. Consecuentemente, supervishon financiero estricto di parti di Reino ta(wata) inevitabel.

Esfuerso en vano?

Pa motibo di e cantidad ilimita di caso di maneho dudoso y proyecto sospechoso den curso di decada cu a costa Aruba biyones di florin, tin basta apatia den comunidad. “Tur politico y partido politico ta mescos. Tur ta bay pa nan propio saco y ta djis otro cara den mesun circo”. Y pues ta perde curashi. Ta prefera di mira otro direcshon pa no mira nada. Ta tapa orea pa no tende e minimo rumor. Y ta tene boca bon cera pa evita problema. Consecuentemente tur cos ta sigui ‘normal’.

Luz na horizonte

Pero…e ultimo añanan, un mentalidad opuesto a percura na hopi pais cu (t)a investiga politico corupto, y cu (t)a persigui nan penalmente y finalmente (t)a sentencia nan. Asina a caba di sentencia politico na España na 55 aña di prizon pa motibo di corupshon. E tipo di investigashon- y sentencianan aki ta tuma luga desde Asia (China, Sur Korea, etc.), Sur-America (Brazil, Peru, Ecuador, etc.), Medio Oriente (Israel, Palestina), Europa (España, Italia, Alemania, Hulanda) te naturalmente nos mesun region (St. Maarten, Corsow, y asta, anke ainda hopi cauteloso, Aruba). No solamente ta sentencia funcionario chikito, pero tambe lider di partido, prome ministro y asta presidente di pais chikito y grandi na castigo di prizon y tambe debolbemento di placa horta.

Propio responsabilidad

Pues, na Aruba tambe e tipo di desaroyo positivo aki ta forma parti di e posibilidadnan real. Esey ta rekeri sí di nos ciudadanonan cu en bes di eherce un papel mas bien pasivo, nan ta bira mas activo. Cu nan ta informa nan mes activamente, di un banda di e manera ideal con cos mester anda, y di otro banda di e manera con cos ta funcshona den practica. Tambe, cu nan ta observa tur cos na un manera critico y ta expone abuso publicamente. Durante e ultimo 25 añanan mi a purba na duna e publico rubiano un miho bista di e funcshonamento politico na Aruba y e consecuencianan negativo cu esaki ta trece cu n’e. Por lo pronto mi lo haci un paso p’atras cu publicashon di aticulo y mi ta spera cu otronan lo sigui e labor aki y lo bataya pa purifica e funcshonamento politico. Esaki ta rekeri un otro mentalidad di ‘e ciudadano’. Pasobra e no mester puntra su mes mas kico gobierno (pais Aruba) por haci p’e, sino mas bien kico e por nifica pa su Pais y asumi e responsabilidad p’esey tambe.

Solamente ganashi

Kico ta e bentaha di esaki pa ciudadano? En bes cu solamente ‘famia y amigo’ di partido ta haya puesto, tereno of proyecto, henter comunidad ta probecha di e transformashon di mal pa bon gobernashon. E centenares di miyon di florin pa aña cu ta malgasta awor pa financia patronahe politico, ta bay perdi na e administrashon financiero deficiente y/of na proyecto dudoso, lo bay na unda e mester bay. Esta, pa enseñansa di calidad mas halto, pa aumento di seguridad, pa un miho infrastructura y cuido social y asta pa reducshon di impuesto. Tur hende lo probecha di esaki. Cu otro palabra, traha na bienestar general ta nifica pa cada individuo den varios aspecto solamente ganashi!