Debe nashonal (di gobierno) ta un debe di tur habitante, cu solamente por paga bek for di entrada di impuesto. Nos debe nashonal ta primordialmente un debe ‘consumptivo’ como cu a gasta un gran parti na necesidad directo manera paga di empleado publico di mas, sin cu algo a bin bek na beneficio di sector productivo. Asina gobierno a pone un peso grando riba comunidad, tanto awor como den futuro. Comerciante y trahador mester cubri e interes y e pagonan. Na prome instancia esaki ta conduci na reducshon di forsa di compra y al fin y al cabo na reducshon di standard di bida.

Pa gobierno contrae prestamo tin un regla severo. Prestamo di corto durashon ta exclusivamente pa asunto di corto durashon. Pa invershon cu un durashon largo mester contrae prestamo riba termino largo. E gobiernonan consecutivo di Aruba no a tene nan mes n’esaki. Cu e facilidad di mas grandi nan a contrae credito di largo durashon pa gasto consumptivo. Asina regularmente a contrae ‘obligatielening’ pa paga salario di empleado publico. Durante mayoria parti di Status Aparte ni un gobierno a sa di inverti na un manera structural den medio cu al fin y al cabo ta genera entrada nobo. Frecuentemente prestamo nobo no tawatin otro meta cu amortisa prestamo na fin di caduca. Pesey tambe ningun hende por bisa awor con na fin di cuenta lo paga tur e prestamonan ey bek.

Pesey tambe e debe nashonal ta forma un menasa serio pa cada ciudadano. Pa motibo politico partidista ta devora e fuentenan economico cu mester percura pa bienestar. Ta anikila e posibilidadnan pa establece empresa nobo, casi no ta crea cupo nobo di trabou cu por aumenta e producto nashonal (GDP). Pa cualke pais sin recurso inagotabel e maneho aki ta desastroso. Asta pa pais cu reserva di crudo enorme manera Venezuela y Iran, un maneho asina no ta duradero. No ta por nada cu e raport di Universidad di Erasmus na Rotterdam, Hulanda, esta ‘Economia di Aruba, balancando riba un cuerda’, ta indica cu “continuashon di e trendnan actual di Aruba, esta acelerashon di e debe comercial nashonal di gobierno, no ta duradero. Ta basta simpel pa demostra cu continuashon di deficit financiero di gobierno cu ta cubri pa medio di prestamo, rapidamente por conduci na un situashon explosivo”.

Pa hopi ciudadano e scenario aki tawata un asunto ‘leu-for-di cas’. Pero pronto lo bin cambio den esaki. E sindicatonan di empleado publico a conveni den e negociashonnan pa aumenta edad di penshun, cu lo indexeer e reparatiepremie di empleado publico atrobe desde 2017. Segun CFT e supuesto ‘crecemento autonomo di gasto di personal’ aki ta percura cu e gastonan ta sigui crece locual tin consecuencia grave pa e deficit presupuestario y debe nashonal. Nan lo sigui crece atrobe for di 2018 a pesar di e intentonan actual di gobierno pa logra un balansa presupuestario pa 2018. Pesey tambe CFT tin como recomendashon principal pa “para e crecemento structural di gasto di gobierno pa medio di paro di varios indexering (automatico)”. Cu otro palabra, empleado publico por yama ayo na e indexering cu a priminta nan asta riba papel. Pa un grupo cu pa mesun motibo (esta insuficiente medio publico pa motibo di mal maneho financiero di gobierno consecutivo) ya caba a perde indexering algun biaha caba y consecuentemente den curso di aña a perde basta forsa di compra, esaki ta un trago amargo. Pero esey no ta e unico consecuencia, ni esun di mas serio.

CFT ta stipula cu te ainda no ta cla cua medida al fin y al cabo gobierno ta introduci, cua efecto nan lo tin riba reducshon di e deficit y e debe, specialmente tumando na cuenta cu cada bes atrobe ta introduci e medida mas lat di lo cual a intenta na prome instancia. Consecuentemente tanto e deficit y e debe ta sigui aumenta. Pesey CFT ta recomenda pa riba termino corto introduci un ‘impuesto di solidaridad’. En realidad ta trata aki di un ‘Impuesto di Mal gobernashon’. Segun CFTe diferente impuestonan nobo y e cambio grandi den e sistema di impuesto lo tin como efecto cu e preshon di impuesto lo subi cu mas di 10%. Kier men cu riba e perdida creciente di forsa di compra manera a menshona ariba, lo bin un perdida adicional di minimal 10%. Esakinan ta e consecuencianan principal pa esnan cu ta mantene nan trabou. Otronan ta mas leu for di cas.

Ya caba despues di elecshon di 2013 gobierno a tuma e prome medidanan pa baha su gastonan exorbitante di personal. Pa haci esey el a scohe e caminda di mas facil y esey tawata di no renoba e contratonan di e ‘arbeidscontractantenan’. Poco despues gobierno mester a revoca hopi di su decishonnan pasobra a resulta cu varios departamento no por a sigui brinda servicio di calidad mas. Pero fundashon tambe a haya palo. E ultimo añanan gobierno ta economisa structuralmente Afl. 1 miyon pa aña riba subsidio pa fundashon. Esey a haci cu varios fundashon a ‘muri’ of mester a limita nan servicio drasticamente. Reducshon serio di forsa di compra y di calidad di servicio ta consecuencia directo di mal gobernashon. E pregunta grandi ta den ki grado y na ki manera por responsabilisa politico/gobrnante pa tur e consecuencianan serio di nan mal maneho.