Desde Status Aparte, Aruba semper a conoce fayo presupuestal. Esaki ta asina cronico cu e partidonan cu a forma e gobiernonan cu a logra e poco excepshonnan (esta surplus presupuestal), ta broma añanan largo al respecto. Nan ‘maneho responsabel’ lo a percura p’esey. Sinembargo, infaliblemente nan ta laga di duna e motibo real. Es ta cu den tur caso, ‘suerte incidental’ grandi tawata e unico motibo pa e surplus presupuestal.

Asina a logra e siglo aki na 2001 e prome surplus bou di e mandato di AVP. Esey tawata consecuencia di introducshon di e calculashon di interes nobo di APFA pa ministro di Finansas. Pa medio di e ‘adaptashon cientifico’ aki, miho conoci como Ticonomics, e debe di gobierno pa cu e fondo di pensioen di empleado publico a reduci cu Afl. 300 miyon cu un solo hala di pen. Esaki a resulta pa gobierno den un surplus di Afl. 208,3 miyon florin. Sin e ‘suerte incidental’ ey lo tawatin un fayo presupuestal di casi Afl. 100 miyon.

Na aña 2003, bou di gobernashon di MEP, a independisa SETAR. Esey a genera Afl. 250 miyon. Consecuentemente a logra un surplus di Afl. 65 miyon. E ‘suerte incidental’ aki a evita un fayo presupuestal di Afl. 185 miyon. Y na 2008 tambe tawatin un surplus presupuestal pa motibo di un ‘suerte incidental’. E biaha aki tawata benta di Plant-hotel cu mester a evita lo peor, esta un fayo presupuestal di Afl. 150 miyon. Al fin y al cabo, benta di e hotel pa Afl. 200 miyon a percura pa un surplus di Afl. 50 miyon.

# JAAR INCIDENTELE MEEVALLER Afl. MOTIEF INCIDENTELE MEEVALLER SURPLUS/TEKORT BEGROTING Afl. NA ‘VERWERKING’
1 2001 306.900.000,- Nieuwe rekenrente APFA → ‘vrijval’ van deel schuld + 208.300.000,-
2 2003 249.100.000,- Verzelfstandiging SETAR + 65.700.000,-
3 2008 200.000.000,- Opbrengst verkoop Plant Hotel + 50.000.000,-
4 2010 115.000.000,- Dadingsovereenkomst Valero Nog steeds tekort!
5 2015 60.500.000,- ‘Kado’ SVB: collect. sector pas in 2016 vastgesteld Tekortnorm OK
6 2016 27.000.000,- Settlement payment Valero Tekortnorm OK
7 2016 40.000.000,- Verkoop Fuels Marketing & Supply (Valero) Nog niet verkocht!
TOTAAL 998.500.000,- Dekken van (consumpt.) begrotingsgaten i.p.v. productieve investeringen  

Bron: SDBA, Naar deugdelijk openbaar financieel beheer in Aruba (op grond van cijfers van RvA, CAft, enz.)

Otro ‘suerte incidental’ den curso di e ultimo añanan no tawata suficiente pa transforma e fayonan presupuestal den surplus. Ni sikiera e Afl. 115 miyon pa motibo di e acuerdo cu Valero na 2010 tawata suficiente pa deshaci di e cifranan cora den presupuesto. Mescos a conta pa e ‘regalo’di Afl. 60 miyon di SVB na 2015 y e Afl. 27 miyon di Valero na 2016 como ‘settlement payment’ ademas di e Afl. 40 miyon di e benta intenshonal di Fuels & Marketing Supply Aruba (FSMA). Cu esakinan gobierno a logra sí pa cumpli cu e normanan di fayo presupuestal.

Pues ta resulta cu gabinete consecutivo no tawata capas di adapta e gastonan na e entradanan. A uza ‘suerte incidental’ pa por sigui financia maneho iresponsabel (specialmente riba tereno di personal). A sigui postpone acshon necesario pa realisa finansas publico saludabel y duradero. En bes cu a uza ‘suerte incidental’ pa invershon extra na beneficio di bienestar general, a abusa di nan pa cubri e gastonan coriente di specialmente personal di mas. Pone bon atenshon: den e periodo di 2001 te cu 2016 (pues apenas 15 aña!) ta trata di casi Afl. 1 biyon (= 1 mil miyon!) florin di placa ricibi como ‘suerte incidental’ cu a benta afo!

Sinembargo, e engaño di parti di e gobiernonan/partidonan no ta un asunto incidental, sino uno cronico. Asina Conseho di Consulta (Raad van Advies-RvA) practicamente tur aña ta cualifica tur presupuesto cu gobierno ta entrega como irealista. Cu otro palabra: ta pinta e situashon mas bunita cu e ta. Pesey tambe sa resulta cu e gastonan ta surpasa presupuesto cu mas di Afl. 100 miyon y asta sa yega Afl. 200 miyon!

Esey no ta conta solamente pa presupuesto di un decada of mas pasa, pero asta pa e ultimo presupuesto pa 2017. Tanto RvA como Caft a expresa duda serio pa cu e realismo di e presupuesto. Den e ultimo raport di Caft di 2 juni ultimo cu informashon tocante realisashon di presupuesto, ta resulta cu e entradanan ta keda hopi atras cu esnan di e mesun periodo di aña pasa. Mientrastanto, gobierno ta ‘premira’ hopi mas entrada cu aña pasa. Di otro banda e gastonan ta sigui aumenta. Pesey tambe CAft ta urgi pa tuma acshon necesario riba termino corto pa evita cu situashon sali mas for di man ainda.

Di mes, pa gobierno actual, e ‘consehonan’ aki den tempo di elecshon ta dirigi na orea sordo. Pesey ta di spera cu e lo sigui cabes duro cantando gloria di su ‘milager economico’ durante su prome termino di gobernashon y di e ‘proyectonan PPP-den-ehecushon’ den su di dos termino. E echo cu den esey e ta mantene un silencio hermetico tocante e consecuencianan financiero pa nos pais (debe di Afl. 5 biyon mas interes gigantesco) y consecuentemente pa su ciudadanonan (reducshon considerabel di prosperidad), ta forma parti di su maneho di engaño.